İSTANBUL – İstanbul’un simgelerinden biri Haydarpaşa Garı. Vapurla bir kıtadan diğerine geçerken martıların gökyüzündeki dansının arasında gözünüz onu arar, her görüşünüzde büyülenirsiniz. Sadece bir bina değil, Asya’nın Avrupa ve Anadolu’ya açılan kapılarından biri aynı zamanda…
Kentlerin gelişiminde Haydarpaşa Garı gibi simgesel mimari yapıların rolü de büyük. Dünyanın her gün küçüldüğü, ulaşımın, iletişimin her gün daha da hızlandığı günümüzün büyük metropollerinin tarihi tren istasyonları zamanda yolculuk yaptırır, geçmişin zarafetini anımsatır.
Projesi iki Alman mimar tarafından çizilen Haydarpaşa Garı’nın inşaatına 1906 yılında başlanmış, doğal olarak da Alman mimari özelliklerini yansıtıyor. Tamamlandığı 19 Mayıs 1908’den bu yana kentin en önemli binalarından biri olan Haydarpaşa, Yeşilçam filmlerinin vazgeçilmez dekoru olarak da hafızalara kazındı; köyden kente göçün son durağı olarak sembolleşti adeta.
Amsterdam. Öğrencilik yıllarıma denk gelen 2000’li yıllarda pek çok kez Haydarpaşa’dan trene binip yataklı vagonlarla Ankara’ya yolculuk yapmıştım. Tarihi merdivenlerinden yukarı çıkarken herkes gibi ben de ona hayran kaldım, geçmişe yolculuk yaptım.
İÇİMİZİ YAKAN BİR YANGIN VE ARDINDAN YAŞANANLAR
2010 yılının bir kasım günü yandı Haydarpaşa Garı. Çatısında çıkan yangın binayı kullanılamaz hale getirdi. Alevlerin onu sarışını, televizyonda gözlerim yaşararak izleyişimi, içimin ezilişini hiç unutmuyorum. Yangından birkaç gün sonra gidip garın etrafını gezip, tren raylarını izlemiştim. “Evimiz yandı” diyen demiryolu işçilerinin üzüntüsü yüzlerinden okunuyordu. Yangından sonra herkesin aklında aynı soru vardı: “Haydarpaşa gar olarak kalacak mı?”
Çünkü tarihi gar ve çevresinde 2004 yılından beri kara bulutlar geziyordu. İlk olarak “Haydarpaşa, Manhattan olacak” haberleri çıktı. Otel olacağına ilişkin iddialar da büyüyordu. 1 Şubat 2012’den itibaren önce şehirler arası tren seferleri, 18 Haziran 2013’te de banliyö tren seferleri durduruldu. Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, 2015 yılında tarihi gar için yeni bir restorasyon projesi hazırlayarak ilçe belediyesi ruhsat başvurusunda bulundu. Dönemin Kadıköy Belediyesi Başkanı Aykurt Nuhoğlu, projenin Anıtlar Kurulu tarafından da onaylandığını belirterek tarihi bina aslına uygun restore edileceği için ruhsat verdiklerini söyledi. Restorasyon çalışmaları 2016 yılında başladı.
Haydarpaşa Dayanışması, Birleşik Taşımacılık Çalışanları Sendikası ve Mimarlar Odası’nın da arasında bulunduğu çok sayıda kuruluş garın tekrar trenlere kavuşması ve binanın aslına uygun restore edilmesi için yıllarca mücadele verdi, bu mücadele hâlâ da devam ediyor.
ALMANYA TARİHİ GAR BİNALARINI NASIL YAŞATIYOR?
Almanya’da hemen hemen her şehrindeki birbirinden güzel merkez tren istasyonlarını gördüğümde Haydarpaşa aklıma geliyor. Gar olarak çalışmaya devam eden ve özellikle korunan bu binalar, insanların buluşma noktası ve hepsi yaşamın tam içinde… Ülkede tren yolculuğunu teşvik edecek adımlar atılıyor. Koronavirüs pandemisinin ardından, aylığı dokuz Euro’ya satılan üç aylık biletlerle ülkenin her yerine trenle gitmek mümkündü. Yoğun talep üzerine uygulama 2023 yılında uzatıldı ancak bilet fiyatları 49 Euro’ya çıkarıldı. Tüm yerel ve bölgesel toplu taşıma araçlarında sınırsız seyahat imkanı sunan bu bilet, yetkililer tarafından “Almanya tarihindeki en büyük toplu taşıma reformu” olarak nitelendiriliyor. Bütçe tartışmalarına karşın uygulamanın süresi 2024’ü de kapsayacak şekilde uzatıldı.
Haydarpaşa Garı. Bu biletin en güzel tarafı, normalde pahalı olan her yere oldukça uygun fiyatla gitme imkanı sağlaması. Üstelik, manzaranın tadını çıkararak, müzik dinleyerek, dilerseniz kitap okuyarak ve gerekirse çalışarak seyahat ediyorsunuz.
ENDİŞE YARATAN KARAR…
Bir süre önce, Haydarpaşa Garı’nın etrafını çevreleyen örtünün bir kısmının yıllar sonra kaldırıldığını gördüm. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, geçen yıl Temmuz ayında Haydarpaşa Garı’nda yürütülen restorasyon çalışmalarını ve bölgede bulunan Arkeopark Alanını inceleyerek, “Tarihi dokuya zarar vermeden çalışmaları titizlikle sürdürüyoruz. 2010 yılında çıkan yangında büyük hasar gören gar, 2024’te tamamen hazır hale getirilecek” demişti. CİMER üzerinden bakanlığa garın ne zaman açılacağını ve tekrar tren istasyonu olarak kullanıp kullanılmayacağını, trenlerin gara girip giremeyeceğini sordum.
Aynı soruları Kadıköy Belediyesi’ne de yönelttim. Restorasyon çalışmalarının ilçe belediyesinin denetimi altında devam ettiğini belirttiler. Çalışmaların restorasyon projesine ve tüm detaylara uygun olarak sürdürülmesinin sağlandığını ifade ettiler. Önemli bir noktaya da dikkat çektiler. Haydarpaşa Gar Sahası ve Sirkeci Gar Sahası’nın, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından da “1 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” uyarınca “Özel Proje Alanı” olarak belirlendiğini anımsatan yetkililer bu alanların, Kültür ve Turizm Bakanlığı faaliyetleri kapsamında kiralanmasına yönelik bir ön protokol de imzalandığını anlattılar ve özetle şu bilgileri verdiler:
KADIKÖY BELEDİYESİ: ÖN PROTOKOL METNİ BİZE İLETİLMEDİ
“Bu protokol kapsamında alandaki yapıların rölöve, restitüsyon, restorasyon, rekonstrüksiyon, yeni bina yapımı, teşhir-tanzim, çevre düzenlemesi v.b. gibi hizmetler karşılığı kiralanmasına yönelik olarak sosyal ve kültürel tesis alanı olarak işlevlendirilmesi için konsept proje çalışmalarının devam ettiği, bu nedenle bu çalışmalar tamamlanıp Koruma Bölge Kurullarına iletilene kadar Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın projelerini etkileyecek nitelikte olan ve bugüne kadar alınarak uygulanmamış kararların yeniden değerlendirilmesi ve bu kararların askıya alınarak uygulama çalışması yapılmaması hususu, tüm kurumlara ve bu bağlamda Belediyemize de iletilmiştir. Ancak bahse konu ön protokolün metni belediyemize iletilmediğinden, konunun ne kapsamı ne de tam içeriği hakkında bir bilgimiz ve öngörümüz bulunmamaktadır.
Leipzig tren istasyonu. Özellikle Gar Binası’nın kimliğini koruması kapsamında belediyemiz hem projelerin incelenmesi aşamasında, hem de uygulamanın denetlenmesi sırasında titiz davranmış ve özgünlüğe sadık kalmak öncelikli değer olarak kabul edilmiştir. Ancak bugüne kadar yapılan tüm çalışmalar göz önüne alındığında, hem garın hem de alandaki yapıların kiralanması ve işlevlendirilmesine yönelik bir bakış açısı ve bu kapsamda yapılan çalışmalar hem kamuoyu hassasiyeti açısından, hem de sekiz yıldır alanın tüm kimliğine saygılı davranılarak devam eden çalışmalar açısından endişe yaratmaktadır.
Haydarpaşa Garı’nın yıllardır süregelmiş fonksiyonuyla yaşamını sürdürmesi büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda raylı sistemin, Asya ve Avrupa kıtaları arasındaki bağın en eski temsilcisi olarak varlığının sürdürülmesi ve ulaşımın bir parçası olarak aktifliğinin korunması; ayrıca mirasçısı olduğumuz tüm uygarlıkların görünür bir anıtı olarak alanda gün yüzüne çıkarılan tüm kalıntıların sergilenmesinin ve sonraki nesillere aktarımının sağlanması belediyemizin önceliğidir. Bu amaçlar dışında, hem Gar’ı hem de alanı kimliğinden uzaklaştıran her projeye, tüm imkan ve yetkilerimizle karşı durulacaktır.”
Haydarpaşa yangının üzerinden yaklaşık 14 yıl geçti ama o soru hâlâ yanıtsız: “Haydarpaşa ‘Gar’ olarak kalacak mı?”
Bize düşen ise bu şehirde yaşayan herkesin hafızasında yer alan bu tarihi yapının gar olarak kalmasının İstanbul için ne kadar önemli olduğunu tekrar tekrar anımsatmak.
